بَلْ‌وا

(جایگاه آموزش عمومی در پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی علوم اجتماعی)

حسام حسین‌زاده و عطیه توسلی

مدرسه و به‌طور کلی آموزش عمومی همواره مورد انتقاد اصحاب علوم اجتماعی بوده است، انتقاداتی که در طول چند سال گذشته شدت و قوت بیشتری یافته‌اند. این مشغلۀ فکری باعث شد تا تلاش کنیم نگاهی دقیق‌تر به نسبت آکادمی علوم اجتماعی و آموزش عمومی بیاندازیم. نمی‌توان منکر آن شد که یکی از مهم‌ترین معیارهای نشان‌دهندۀ میزان اهمیت یک موضوع برای اصحاب آکادمی، جایگاه آن موضوع در پایان‌نامه‌های دانشجویی است؛ پایان‌نامه‌هایی که نشان‌دهندۀ علایق و جهت‌گیری‌های پژوهشی، روشی و نظری دانشجویان و اساتید هستند. پرسش بنیادین ما این بود که آموزش عمومی چه جایگاهی در پایان‌نامه‌های حوزۀ علوم اجتماعی دارد؟
برای پاسخ به این پرسش نگاهی به فهرست پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکترای چهار دانشگاه تهران، علامه طباطبایی، شهید بهشتی و تربیت مدرس از ابتدای دهۀ 90 تاکنون انداختیم. انتخاب این چهار دانشگاه از آن رو بود که سهمی اساسی در تربیت پژوهشگران علوم اجتماعی دارند و بسیاری از مناصب تأثیرگذار و مهم مربوط به فارغ‌التحصیلان علوم اجتماعی توسط فارغ‌التحصیلان این چهار دانشگاه اشغال شده است. دلیل نادیده‌گرفتن پایان‌نامه‌های کارشناسی نیز آن بود که در اکثر گروه‌های آموزشی علوم اجتماعی پایان‌نامۀ کارشناسی اختیاری است و اهمیت چندانی به آن داده نمی‌شود. جستجو در پایان‌نامه‌ها نیز بر اساس کلمات کلیدی نبود، فهرست پایان‌نامه‌هایی که از ابتدای دهۀ 90 تا زمان انجام این مطالعه (روزهای پایانی سال 1397) در بانک اطلاعاتی کتابخانه‌های این دانشگاه‌ها ثبت شده بود را تهیه کردیم و عناوین تک به تک بررسی شدند تا اطمینان یابیم هیچ پایان‌نامۀ مرتبطی را نادیده نخواهیم گرفت. از 490 عنوان پایان‌نامۀ ثبت‌شده در حوزۀ علوم اجتماعی در دانشگاه تهران، 15 عنوان به آموزش عمومی مرتبط بود که تقریباً معادل 3% پایان‌نامه‌ها می‌شود. از 630 عنوان پایان‌نامۀ ثبت‌شده در حوزۀ علوم اجتماعی در دانشگاه علامه طباطبایی، 19 عنوان به آموزش عمومی مرتبط بود که بازهم تقریباً معادل 3% پایان‌نامه‌ها می‌شود. از 76 عنوان پایان‌نامۀ ثبت‌شده در حوزۀ علوم اجتماعی در دانشگاه شهید بهشتی، هفت عنوان به آموزش عمومی مرتبط بود که چیزی حدود 9% پایان‌نامه‌ها می‌شود. از 61 عنوان پایان‌نامۀ ثبت‌شده در حوزۀ علوم اجتماعی در دانشگاه تربیت مدرس، چهار عنوان به آموزش عمومی مرتبط بود که حدود 7% پایان‌نامه‌هاست. بنابراین، مجموعاً در این چهار دانشگاه از میان 1257 عنوان، 45 عنوان مرتبط با آموزش عمومی بود که معادل 3.5% کل عناوین است.
تا همین جای کار نتیجه به اندازۀ کافی شوکه‌کننده و روشنگر بود اما تصمیم گرفتیم نگاه دقیق‌تری به عناوین مرتبط بیاندازیم تا اندکی دربارۀ کیفیت مطالعات انجام‌شده نیز بدانیم. بخش‌های مختلفی از پایان‌نامه‌های مرتبط را با تمرکز بر سه محور «روش تحقیق»، «منطق نمونه‌گیری» و خود «نمونه» مطالعه کردیم. از مجموع 15 عنوان مرتبط در دانشگاه تهران روش تحقیق چهار عنوان پیمایش، چهار عنوان تحلیل محتوا و سه عنوان مطالعۀ اسنادی بود، یعنی فقط چهار عنوان تلاش کرده بودند از خلال مشاهده و ارزیابی مشارکتی و مصاحبۀ عمیق به عمق داده‌های میدان دست یابند. از مجموع 19 عنوان مرتبط در دانشگاه علامه طباطبایی نیز روش تحقیق نُه عنوان پیمایش، پنج عنوان تحلیل محتوا و سه عنوان شبه‌آزمایشی بود. از مجموع هفت عنوان مرتبط در دانشگاه شهید بهشتی روش تحقیق پنج عنوان پیمایش و دو عنوان شبه‌آزمایشی بود. از چهار عنوان مرتبط در دانشگاه تربیت مدرس نیز روش تحقیق دو عنوان پیمایش و دو عنوان تحلیل محتوا بود. بدین ترتیب از میان 45 عنوان مرتبط در این چهار دانشگاه روش تحقیق 20 عنوان پیمایش، 11 عنوان تحلیل محتوا و پنج عنوان شبه‌آزمایشی بوده است. البته می‌توان خوانش‌ها و تفاسیر دیگری نیز از این فهرست داشت، به همین دلیل فهرست کامل پایان‌نامه‌های مرتبط را به تفکیک دانشگاه در انتهای متن آورده‌ایم.
این مطالعه نشان‌دهندۀ دو فقدان جدی در پژوهش علوم اجتماعی بود. نخست از نظر موضوعی، چنین بی‌توجهی گسترده‌ای به آموزش عمومی نشان‌دهندۀ آن است که انتقادات فراوان اصحاب علوم اجتماعی از آن تقریباً هیچ بنیان تجربی‌ای ندارد و به همین دلیل است که در عرصۀ سیاست‌گذاری آموزشی در طول این سال‌ها علوم اجتماعی هرگز نتوانسته پیشنهاد درخور توجهی ارائه کند. هرچند با نگاهی به فضای دانشجویی در ماه‌های اخیر و پایان‌نامه‌هایی که در حال حاضر در گروه‌های مختلف در حال تدوین است می‌توان پیش‌بینی کرد که این وضعیت اندکی بهبود یابد و طی سال‌های آینده توجه بیشتری به آموزش عمومی معطوف شود اما تغییر جدی این وضعیت نیازمند انجام اقدامات سیاست‌گذارانۀ خرد در این حوزه توسط گروه‌های آموزشی، تشکل‌های دانشجویی و انجمن‌های علمی مستقل است. فقدان دوم از منظر روش‌شناختی، تمرکز معنادار بر روش پیمایش و منطق نمونه‌گیری تصادفی است، روش و منطقی که به‌دلیل سهولت طراحی و اجرا محبوبیت زیادی میان دانشجویان دارد اما داده‌های عمیقی از میدان پژوهش به‌دست نمی‌دهد و نمی‌توان مبتنی بر آن به تحلیل‌هایی جدی و عمیق از مسائل رسید. هرچند روش‌های تحقیق کمی به‌عنوان مکمل روش‌های کیفی کارآمد بوده و خواهند بود اما چنین استفادۀ گسترده‌ای از آن‌ها که اکثراً هم مبتنی بر منطق نمونه‌گیری غیرهدفمند و تصادفی است در بلندمدت آسیب‌های جدی‌تری به درک ما از واقعیت اجتماعی جامعۀ ایران به‌طور کلی و وضعیت آموزش عمومی در ایران به‌طور خاص خواهد رساند.

فهرست پایان‌نامه‌های دانشگاه تهران:
1. سیاست‌گذاری هویتی در آموزش رسمی ایران: تحلیل محتوای کتاب‌های علوم اجتماعی مقطع متوسطۀ دورۀ پهلوی دوم. نویسنده: احمد کاظمی زرومی. راهنما: ملیحه شیانی. مشاور: پویا علاءالدینی. کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی و رفاه اجتماعی. سال تحصیلی 93-92. روش تحقیق: تحلیل محتوای کمی. منطق نمونه‌گیری: هدفمند. نمونه: شش کتاب علوم اجتماعی دورۀ متوسطه طی سه دهۀ 1330، 1340 و 1350.
2. شناخت و بررسی عوامل مؤثر بر آرزوهای شغلی و تحصیلی دانش‌آموزان: مطالعۀ موردی مقایسۀ آرزوهای دانش‌آموزان پایۀ سوم دبیرستانی دختر و پسر منطقۀ سه تهران و منطقۀ روستایی اسماعیل‌آباد نسیم‌شهر. نویسنده: شهرام آزادمنش. راهنما: حسین ایمانی جاجرمی. کارشناسی ارشد توسعۀ اجتماعی. سال تحصیلی 90-89. روش تحقیق: پیمایش. منطق نمونه‌گیری: خوشه‌ای چندمرحله‌ای. نمونه: 455 دانش‌آموز.
3. تحلیل محتوای کتب دورۀ ابتدایی بر حسب انگیزۀ پیشرفت و مقایسۀ انگیزۀ پیشرفت دانش‌آموزان روستای خُنگ و شهر بیرجند. نویسنده: معظمه بهلگردی. راهنما: حسین میرزایی. مشاور: سیداحمد فیروزآبادی. کارشناسی ارشد توسعۀ اجتماعی. سال تحصیلی 91-90. روش تحقیق: پیمایش و تحلیل محتوا. منطق نمونه‌گیری: هدفمند. نمونه: کتب دورۀ ابتدایی و 80 دانش‌آموز.
4. بررسی نقش آموزش در رشد اقتصادی کشورها: ضمن مقایسۀ تأثیر آموزش در رشد اقتصادی کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه. نویسنده: فاطمه برقی. راهنما: میثم موسایی. مشاور: پویا علاءالدینی. کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی و رفاه اجتماعی. سال تحصیلی 91-90. روش تحقیق: اسنادی. منطق نمونه‌گیری: هدفمند. نمونه: 85 کشور.
5. بررسی عوامل مؤثر بر میزان شادی در میان دختران دبیرستانی: مورد مطالعه دبیرستان‌های دخترانۀ منطقۀ 6 آموزش و پرورش شهر تهران. نویسنده: پروین صفری. راهنما: فهیمه فرهمندپور. مشاور: حسین میرزایی. کارشناسی ارشد مطالعات زنان. سال تحصیلی 92-91. روش تحقیق: پیمایش. منطق نمونه‌گیری: خوشه‌ای دواس. نمونه: 400 دانش‌آموز.
6. بررسی عوامل فرهنگی بازدارندۀ رشد ریاضی در بین دانش‌آموزان دختر: با تأکید بر دبیرستان دخترانۀ سیدالشهدا(2)، استان البرز، شهرستان کرج، ناحیۀ 4، مقطع اول متوسطه در سال تحصیلی 91-90. نویسنده: سپیده میهن‌زاده. راهنما: امیلیا نرسیسیانس. مشاور: یحیی مدرسی. کارشناسی ارشد مردم‌شناسی. سال تحصیلی 92-91. روش تحقیق: مشاهده و ارزیابی مشارکتی، مصاحبۀ عمیق و گروه متمرکز. منطق نمونه‌گیری: مفهومی (نظری). نمونه: 31 دانش‌آموز.
7. بررسی جمعیت‌شناختی تغییر و تحولات آموزش ابتدایی در 5 استان منتخب در دورۀ 1390-1370. نویسنده: فاطمه طالب‌زاده. راهنما: محمد میرزایی. مشاور: حسین محمودیان. کارشناسی ارشد جمعیت‌شناسی. سال تحصیلی 93-92. روش تحقیق: اسنادی. منطق نمونه‌گیری: هدفمند. نمونه: ایلام، سیستان و بلوچستان، گیلان، هرمزگان و یزد.
8. بررسی جامعه‌شناختی مشکلات نظام آموزش و پرورش با توجه به چشم‌انداز توسعه‌ای و ارزیابی پتانسیل‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات برای رفع آن‌ها. نویسنده: مهسا لاریجانی. راهنما: محمد توکل. مشاور: مقصود فراستخواه. دکتری جامعه‌شناسی اقتصادی. سال تحصیلی 94-93. روش تحقیق: اسنادی و مصاحبۀ عمیق. منطق نمونه‌گیری: هدفمند. نمونه: 3 دبیرستان دخترانه و 3 دبیرستان پسرانه.
9. بررسی جامعه‌شناختی تأثیر سلبریتی‌ها بر گروه‌های مرجع دانش‌آموزان: مطالعۀ موردی دانش‌آموزان مدارس متوسطۀ دوم تهران (تبیان، ماهر و مفید). نویسنده: حسین حق‌پناه. راهنما: قاسم زائری. مشاور: عبدالله بیچرانلو. کارشناسی ارشد مطالعات جوانان. سال تحصیلی 96-95. روش تحقیق: مشاهدۀ مشارکتی و مصاحبۀ عمیق. منطق نمونه‌گیری: دومرحله‌ای. نمونه: 25 دانش‌آموز.
10. بررسی تجربۀ شادی در زندگی روزمرۀ دانش‌آموزی. نویسنده: سپیده اکبرپوران خیاطی. راهنما: سیدضیاء هاشمی. مشاور: محمد رضایی. کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. سال تحصیلی 92-91. روش تحقیق: مشاهدۀ مشارکتی و مصاحبۀ عمیق. منطق نمونه‌گیری: هدفمند. نمونه: 26 دانش‌آموز.
11. بررسی بازنمایی جنسیتی موجود در کتاب‌های درسی دو مقطع ابتدایی و راهنمایی سال تحصیلی 92-91 با توجه به سند تحول آموزش و پرورش. نویسنده: الهام بحرانی‌فرد. راهنما: فهیمه فرهمندپور. مشاور: سهیلا صادقی فسایی. کارشناسی ارشد مطالعات زنان. سال تحصیلی 93-92. روش تحقیق: تحلیل محتوای کیفی. منطق نمونه‌گیری: هدفمند. نمونه: کتب درسی ابتدایی و راهنمایی.
12. بررسی انتقادی ساختار آموزش و پرورش ایران بر اساس مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش. نویسنده: محسن غلامی. راهنما: سیدضیاء هاشمی. مشاور: محمد توکل. کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. سال تحصیلی 91-90. روش تحقیق: تحلیل محتوا. منطق نمونه‌گیری: هدفمند. نمونه: مصوبات آموزش و پرورش.
13. تحلیلی بر آموزش گردشگری در کتب درسی مقطع ابتدایی. نویسنده: سپیده پرییاری. راهنما: ملیحه شیانی. کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی گردشگری. سال تحصیلی 93-92. روش تحقیق: تحلیل محتوا. منطق نمونه‌گیری: هدفمند. نمونه: کتب درسی ابتدایی.
14. ارزیابی فرصت‌های نابرابر در آموزش و تأثیر آن بر ادامۀ تحصیل دختران: مطالعۀ موردی دانش‌آموزان دختر مقطع متوسطۀ اول منطقۀ 17 و 5 آموزش و پرورش شهر تهران. نویسنده: شادی مشهدی قاسم. راهنما: حسین ایمانی جاجرمی. مشاور: حسین دهقان. کارشناسی ارشد توسعۀ اجتماعی. سال تحصیلی 97-96. روش تحقیق: پیمایش. منطق نمونه‌گیری: تصادفی. نمونه: 384 دانش‌آموز.
15. از مدرسه تا خانه: بررسی زندگی روزمرۀ دختران دانش‌آموز هنرستانی در فاصلۀ زمانی مدرسه تا خانه. نویسنده: فاطمه یزدانی. راهنما: سیدضیاء هاشمی. مشاور: اصغر ایزدی جیران. کارشناسی ارشد مطالعات جوانان. سال تحصیلی 95-94. روش تحقیق: مشاهدۀ مشارکتی و مصاحبۀ مردم‌نگارانه. منطق نمونه‌گیری: گلوله برفی. نمونه: 4 دانش‌آموز.

فهرست پایان‌نامه‌های دانشگاه علامه طباطبایی:
1. بررسی میزان تأثیر سرمایۀ اجتماعی بر سلامت روانی و اجتماعی معلمان شهر همدان در سال 90. نویسنده: اسدالله مهری. راهنما: جعفر هزارجریبی. مشاور: سعید وصالی. کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی و رفاه اجتماعی. سال تحصیلی90-89 . روش تحقیق: پیمایش. منطق نمونه‌گیری: کوکران. نمونه: 375 نفر. 
2. تأثیر آموزش مهارت‌های زندگی بر عزت‌نفس دانش‌آموزان با اختلالات یادگیری در شهرستان مشکین‌شهر. نویسنده: بهنام عطایی. راهنما: حسین یحیی‌زاده. مشاور: طلعت اللهیاری. کارشناسی ارشد مددکاری اجتماعی. سال تحصیلی91-90. روش تحقیق: نیمه‌آزمایشی در قالب چارچوب گروهی سولومون. منطق نمونه‌گیری: تصادفی. نمونه: 32 دانش‌آموز.
3. تحلیل محتوای کتب علوم اجتماعی مقطع متوسطه با تأکید بر مؤلفه‌های سرمایۀ اجتماعی. نویسنده: آسیه ولی‌پور. راهنما: عزت‌الله سام‌آرام. مشاور: حامد بخشی. کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی رفاه اجتماعی. سال تحصیلی90-89 . روش تحقیق: تحلیل محتوا. منطق نمونه‌گیری: هدفمند. نمونه: سه کتاب علوم اجتماعی مقطع متوسطه.
4. جایگاه برنامۀ درسی ضمنی یا پنهان در زندگی دانش‌آموزی دانش‌آموزان دورۀ متوسطۀ شهرستان رفسنجان. نویسنده: حسین شریفی فدیجی. راهنما: ابوتراب طالبی. مشاور: مقصود فراستخواه. کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی. سال تحصیلی 90-89 . روش تحقیق: پدیدارشناختی. منطق نمونه‌گیری: هدفمند. نمونه: چهار مدرسه.
5. بررسی سطح سواد رسانه‌ای فرهنگیان: مطالعۀ موردی استان چهارمحال و بختیاری. نویسنده: یاسین خدامرادی. راهنما: محمدمهدی فرقانی. مشاور: علی‌اصغر کیا. کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی. سال تحصیلی 91-90. روش تحقیق: پیمایش. منطق نمونه‌گیری: تصادفی. نمونه: فرهنگیان کل مقاطع استان.
6. بررسی کتاب‌های فارسی و تعلیمات اجتماعی مقطع ابتدائی از نظر چگونگی کاربرد نشانگان جنسیتی: مطالعۀ موردی کتاب‌های سال تحصیلی 90-1389. نویسنده: فاطمه ارجمندفر. راهنما: مهدخت بروجردی. مشاور: محمدتقی کرمی. کارشناسی ارشد مطالعات زنان. سال تحصیلی91-90. روش تحقیق: تحلیل محتوا و نشانه‌شناسی. منطق نمونه‌گیری: هدفمند. نمونه: کلیۀ کتب فارسی و تعلیمات اجتماعی مقطع ابتدائی.
7. تحلیل بازنمایی مفهوم شهروندی در کتاب‌های درسی مقطع راهنمایی و دبیرستان. نویسنده: جعفر احمدی. راهنما: نعمت‌الله فاضلی. مشاور: علیرضا عراقیه. کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی. سال تحصیلی 90-89 . روش تحقیق: تحلیل محتوای کیفی. منطق نمونه‌گیری: هدفمند. نمونه: کتاب‌های ادبیات فارسی، تعلیمات دینی و تعلیمات اجتماعی.
8. بررسی خوانش دانش‌آموزان دختر از کدهای اخلاقی پوشش در مدارس تهران. نویسنده: فرشته مزین. راهنما: نعمت‌الله فاضلی. مشاور: هادی خانیکی. کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی. سال تحصیلی 90-89 . روش تحقیق: پیمایش. منطق نمونه‌گیری: خوشه‌ای و تصادفی. نمونه: 284 دانش‌آموز.
9. مدرسۀ مطلوب از نظر دانش‌آموزان و مدرسۀ مطلوب از نظر ساختار آموزشی. نویسنده: مرسده آزاده. راهنما: ابوتراب طالبی. مشاور: مرضیه موسوی. کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی. سال تحصیلی90-89 . روش تحقیق: تحلیل محتوای کیفی و مصاحبۀ گروهی. منطق نمونه‌گیری: گلوله‌برفی. نمونه: 10 دانش‌آموز.
10. تأثیر بهره‌مندی رسانه‌های جمعی بر هویت قلمرویی دانش‌آموزان: مطالعه‌ای در مورد تأثیر فرهنگ جهانی‌سازی. نویسنده: عباس مهاجر. راهنما: اردشیر انتظاری. مشاور: محمد مهدی‌زاده. کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. سال تحصیلی92-91. روش تحقیق: پیمایش. منطق نمونه‌گیری: خوشه‌ای و تصادفی. نمونه: 284 دانش‌آموز پسر.
11. تأثیر آموزش کنترل خشم والدین بر روابط فرزندان در خانواده: مطالعۀ موردی دبیرستان‌های دخترانۀ شهرستان جوانرود. نویسنده: گونا نقدی. راهنما: حسین یحیی‌زاده. مشاور:طلعت اللهیاری. کارشناسی ارشد مددکاری اجتماعی. سال تحصیلی 92-91. روش تحقیق: شبه‌آزمایشی. منطق نمونه‌گیری: تصادفی. نمونه: 30 دانش‌آموز.
12. اثرات خشونت خانوادگی بر رفتار اجتماعی کودکان با مطالعۀ بر دانش‌آموزان شهر اصفهان. نویسنده: ابراهیم غلامی رنانی. راهنما: سوسن کباری. مشاور: عذرا جاراللهی. کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. سال تحصیلی 92-91. روش تحقیق: پیمایش. منطق نمونه‌گیری: خوشه‌ای مرحله‌ای. نمونه: 348 دانش‌آموز.
13. رابطۀ منزلت مادری نزد مادران و موفقیت تحصیلی فرزندان. نویسنده: آرزو صدرزاده. راهنما: اردشیر انتظاری. مشاور: محمدتقی کرمی. کارشناسی ارشد مطالعات زنان. سال تحصیلی 92-91. روش تحقیق: پیمایش. منطق نمونه‌گیری: خوشه‌ای و تصادفی. نمونه: 384 نفر.
14. نقش دورۀ آموزش سواد رسانه‌ای بر توانایی پردازش پیام‌های رسانه‌ای دانش‌آموزان مقطع متوسطه: مطالعۀ موردی دانش‌آموزان سال اول متوسطۀ شهر کرمان در سال تحصیلی 93-92. نویسنده: عباس تقی‌زاده. راهنما: علی‌اصغر کیا. مشاور: سیدرضا نقیب‌السادات و رحمان سعیدی. دکتری علوم ارتباطات اجتماعی. سال تحصیلی 93-92. روش تحقیق: شبه‌آزمایشی و مصاحبۀ گروهی. منطق نمونه‌گیری: زنجیره‌ای. نمونه: گروه‌های 120نفری آزمایش و کنترل.
15. نقش بازی‌های رایانه‌ای در رواج عناصر زبانی بیگانه در میان دانش‌آموزان سوم راهنمایی شهر تهران. نویسنده: مینا یمینی فیروز. راهنما: سیدرضا نقیب‌السادات. مشاور: علی‌اصغر کیا. کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی. سال تحصیلی 93-92. روش تحقیق: مشاهده و پیمایش. منطق نمونه‌گیری: کوکران. نمونه: 450 دانش‌آموز.
16. نقش پژوهش عملی مشارکتی در ایجاد امکان حضور مؤثر کودکان در مدرسه: مطالعۀ موردی با روش آموزش پروژه‎محور در انجمن دوستدار کودک پویش. نویسنده: فاطمه مقدسی. راهنما: علی انتظاری. مشاور: سیامک زند رضوی. کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. سال تحصیلی 93-92. روش تحقیق: پروژۀ پژوهش علمی مشارکتی. منطق نمونه‌گیری: هدفمند. نمونه: 10 کودک محروم روستایی.
17. ارزش‌های توسعه در کتب درسی مقطع دبستان. نویسنده: فاطمه تقی‌پور. راهنما: اسماعیل عالی‌زاد. مشاور: سعید وصالی. کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. سال تحصیلی 94-93. روش تحقیق: تحلیل محتوا. منطق نمونه‌گیری: هدفمند. نمونه: کتب فارسی، مطالعات اجتماعی، کار و فناوری و تفکر و پژوهش دورۀ ابتدایی.
18. عوامل اجتماعی مؤثر بر میزان خشونت علیه نوجوانان: دانش‌آموزان دورۀ اول متوسطه دختر شهر اسلام‌آباد غرب. نویسنده: شکوفه بست‌وند. راهنما: حسین یحیی‌زاده. مشاور: احمد غیاثوند. کارشناسی ارشد مددکاری اجتماعی. سال تحصیلی 95-94. روش تحقیق: پیمایش. منطق نمونه‌گیری: کوکران. نمونه: 264 دانش‌آموز.
19. بررسی مقایسه‌ای سواد رسانه‌ای دختران و پسران دانش‌آموز مقطع متوسطه: مطالعۀ موردی دبیرستان‌های شهر کرمان. نویسنده: عباس تقی‌زاده. راهنما: حسینعلی افخمی. مشاور: علی‌اصغر کیا. کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی. سال تحصیلی 90-89. روش تحقیق: پیمایش. منطق نمونه‌گیری: احتمالی (خوشه‌ای چندمرحله‌ای). نمونه: 400 دانش‌آموز.

فهرست پایان‌نامه‌های دانشگاه شهید بهشتی:
1. بررسی شرایط جامعه‌پذیری اجتماعی نخبگان علمی با تأکید بر نقش مدرسه: مقایسۀ مرکز پرورش استعدادهای درخشان و مدارس عادی. نویسنده: ملیحه سنایی. راهنما: مسعود چلبی. مشاور: وحید نقدی. کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. سال تحصیلی 95-94. روش تحقیق: پیمایش. منطق نمونه‌گیری: کوکران. نمونه: 240 دانش‌آموز.
2. بررسی و تحلیل درک عدالت اجتماعی در میان معلمان. نویسنده: علی سهندی. راهنما: مسعود چلبی. مشاور: مصطفی اجتهادی. کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. سال تحصیلی94-93. روش تحقیق: پیمایش. منطق نمونه‌گیری: خوشه‌ای و تصادفی. نمونه: ٢٨٠ معلم.
3. نقش سرمایه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی معلمان بر سرمایۀ فرهنگی و اجتماعی دانش‌آموزان. نویسنده: معصومه مرشدی زاده. راهنما: داوود پرچمی. مشاور: احمد شکرچی. کارشناسی ارشد پژوهش علوم اجتماعی. سال تحصیلی 91-90. روش تحقیق: پیمایش. منطق نمونه‌گیری: طبقه‌ای. نمونه: 651 دانش‌آموز و 209 معلم.
4. تأثیر الگوی تربیتی و آموزشی مدارس بر آمادگی ایفای نقش‌های اجتماعی. نویسنده: نرگس پورصالح. راهنما: داوود پرچمی. مشاور: جمیله علم‌الهدی. کارشناسی ارشد پژوهش علوم اجتماعی. سال تحصیلی 91-90. روش تحقیق: پیمایش. منطق نمونه‌گیری: تصادفی. نمونه: ٥١ مدرسه در شهر تهران.
5. بررسی ویژگی‌های ساختاری (سازمانی) مدارس ایران و رابطۀ آن با گسترش و تقویت فردگرایی (منفی) در میان دانش‌آموزان. نویسنده: مریم هاشمی. راهنما: مصطفی اجتهادی. مشاور: حسین مبارکی. کارشناسی ارشد پژوهش علوم اجتماعی. سال تحصیلی 93-92. روش تحقیق: پیمایش. منطق نمونه‌گیری: تصادفی. نمونه: 263 دانش‌آموزان در شهر همدان.
6. بررسی و تحلیل علل اجتماعی رفتارهای خودآسیب‌رسانی غیرکشنده در بین دانش‌آموزان شهر تهران. نویسنده: فاطمه یزدانی. راهنما: مسعود چلبی. مشاور: حمید خانی‌پور. کارشناسی ارشد پژوهش علوم اجتماعی. سال تحصیلی 97-96. روش تحقیق: آزمایشی و کیفی. منطق نمونه‌گیری: هدفمند. نمونه: 132 نوجوان خودآسیب‌رسان.
7. تأثیر بازی‌های رایانه‌ای بر خلاقیت و هوش اجتماعی در بین دانش‌آموزان نوجوان 15 تا 19 سالۀ شهر تهران و شاهین‌دژ. نویسنده: کامیل جعفرزاده که‌کندی. راهنما: احمد شکرچی. مشاور: امیر اکبری قمصری. کارشناسی ارشد پژوهش علوم اجتماعی. سال تحصیلی 97-96. روش تحقیق: شبه‌آزمایشی. منطق نمونه‌گیری: هدفمند و گلوله‌برفی. نمونه: 232 دانش‌آموز.

فهرست پایان‌نامه‌های دانشگاه تربیت مدرس:
1. بررسی جامعه‌پذیری سیاسی در کتب درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطۀ ایران. نویسنده: ابوالفضل فتح‌آبادی. راهنما: علی‌محمد حاضری. مشاور: محمد رضایی. کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. سال تحصیلی 90-89 . روش تحقیق: تحلیل محتوا. منطق نمونه‌گیری: انتخابی. نمونه: کتب علوم اجتماعی مقطع متوسطه.
2. بررسی آموزش شهروندی در برنامۀ درسی آشکار آموزش و پرورش رسمی ایران در سال 90-1389. نویسنده: علی خلیلی. راهنما: علی‌محمد حاضری. مشاور: علیرضا صادق‌زاده قمصری. کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. سال تحصیلی90-89 . روش تحقیق: تحلیل محتوای کیفی. منطق نمونه‌گیری: هدفمند. نمونه: فارسی، دروس دینی(پیام های آسمان اول راهنمایی و تعلیمات دینی و فرهنگ اسلامی دوم و سوم راهنمایی) و تعلیمات اجتماعی(اول تا سوم راهنمایی). در سال های دبیرستان مطالعات اجتماعی سال اول و دین و زندگی سال اول تا سوم و پیش دانشگاهی انتخاب شدند.
3. مطالعۀ رابطۀ سرمایۀ فرهنگی خانواده و مدرسه با موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان دختر مراکز پیش‌دانشگاهی. نویسنده: فاطمه تشویق. راهنما: علی ساعی. مشاور: محمد رضایی. کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. سال تحصیلی 90-91. روش تحقیق: پیمایش. منطق نمونه‌گیری: غیراحتمالی. نمونه: 300 نفر دانش‌آموز.
4. تحلیل تمایل دانش‌آموزان شهر کرج به گروه‌های مرجع غیربومی. نویسنده: حامد طیبی. راهنما: ضیا هاشمی. مشاور: محمدعلی خلیلی اردکانی. کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. سال تحصیلی92-91.روش تحقیق: پیمایش. منطق نمونه‌گیری: خوشه‌ای مرحله‌ای. نمونه: 260 دانش‌آموز.

پی‌نوشت: این متن تابستان 1398 در ویژه‌نامۀ «مدرسه و علوم اجتماعی» (شمارۀ پیوستۀ 39) مجلۀ خبری-تحلیلی رسانۀ فرهنگ منتشر شده است. شایان ذکر است، به دلیل برخی ملاحظات اجرایی، تاریخ انتشاری که روی جلد مجله ذکر شده پاییز 1397 بوده اما تاریخ واقعی انتشار آن همان تابستان 1398 است.